Camille

Autorski spektakl Kamili Klamut stworzony we współpracy z Marianą Sadovską

W ramach 10. Festiwalu ŹRÓDŁA PAMIĘCI. SZAJNA – GROTOWSKI – KANTOR
Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Wrocław

Camille Claudel była rzeźbiarką. Była również siostrą Paula Claudela i przez 10 lat towarzyszką i twórczą partnerką Auguste’a Rodina. Zmarła ponad 70 lat temu. Ostatnie 30 lat życia spędziła w zakładzie psychiatrycznym.

Impulsem, który bezpośrednio wpłynął na kształt spektaklu, było ostatnie zdjęcie, jakie zrobiono Camille. Przedstawia ono Claudel z przyjaciółką, odwiedzającą ją w szpitalu. Wyobraziłam sobie, że odwiedziny, które rzadko zdarzały się jej podczas pobytu w zakładzie, mogły wywołać kaskadę wspomnień. Wspomnień, których kształt przeczułam i ubrałam we własną wrażliwość. Przyjaciółką ze zdjęcia była Jessie Lipscomb, towarzysząca Camille od najwcześniejszych lat pobytu w Paryżu. Brytyjka, która po pierwszych sukcesach w rodzinnym kraju przyjechała do stolicy Francji, by kontynuować naukę rzeźbiarstwa. Szybko stała się powierniczką Camille i została nią niemal do końca życia Claudel. Na zdjęciu z 1929 roku, zrobionym przez Wiliama Elborna, męża Jessie, widzimy dwie kobiety w podeszłym wieku siedzące na jednym z ganków szpitala Montdevergues w Montfavet niedaleko Awinionu. Razem z Ewą Pasikowską odwiedziłyśmy to miejsce latem 2014 roku. Współcześnie to nowoczesne centrum medyczne, otoczone lasem pełnym niesamowicie głośnych cykad, od odgłosów których można z pewnością ponownie oszaleć. W kompleksie zachowały się najstarsze budynki, w których Camille spędziła prawie 30 lat. Jak na ironię, Claudel jest chyba najsławniejszą pacjentką zakładu, chociaż wiemy, jak bardzo chciała uniknąć takiego rozgłosu. W jednym z listów do brata pisała: „Nie zrobiłam tego wszystkiego, co zrobiłam, tylko po to, żeby zakończyć życie jako numer jeden jakiegoś szpitala, zasłużyłam na coś innego…”.

Camille umarła w szpitalu w wieku 79 lat jako pogodna i pogodzona ze światem staruszka, którą personel szpitala bardzo dobrze wspominał. Jaki niezwykły, wewnętrzny proces dokonał się w niej przez te 30 lat? Jak to się stało, skoro przez całe swoje życie była buntowniczką, czasami dość nieokrzesaną w obyciu, bezkompromisowo łamiącą stereotyp kobiety, jaki panował we Francji na przełomie XIX i XX wieku? We Francji dopiero w połowie XX wieku kobieta przestała być „wieczyście małoletnia”, co oznaczało, że przez całe życie nie mogła decydować o swoim losie, często również o losie swoich dzieci (równouprawnienie w sprawowaniu władzy rodzicielskiej wprowadzono dopiero w 1970 roku). Tym samym kobiety przechodziły płynnie spod kurateli rodziców pod władzę mężów i braci. Z takiego też prawa skorzystał Paul Claudel, nie wypuszczając siostry z Montdevergues po śmierci ich matki, choć lekarze po kilku latach pobytu Camille w szpitalu słali apele do rodziny, aby dano jej szansę na powrót do normalnego życia. Nie jest łatwo podjąć decyzję o umieszczeniu kogoś z rodziny lub przyjaciół w zakładzie dla umysłowo chorych, sprawa jest dość złożona. Chodzi nie tylko o dobro osoby wymagającej opieki, lecz także o sytuację ekonomiczną najbliższych, która czasem nie pozwala na zapewnienie osobie chorej właściwych warunków na powrót do zdrowia. Rodzina Claudelów była jednak majętna. W 1927 roku Paul Claudel nabył średniowieczny zamek w Brangues na południu Francji. Camille do końca swoich chwil prosiła go o możliwość powrotu do rodzinnego domu w Villeneuve-sur-Fere, gdzie oboje z Paulem przyszli na świat. Brat konsekwentnie pozostawał głuchy na jej błagania. Uważam, że jego główne motywacje miały charakter światopoglądowy. Paul, dość późno nawrócony katolik, odznaczał się żarliwością neofity. Pół roku po umieszczeniu siostry w zakładzie opublikował w piśmie „Comoedia” tekst o swojej wizji inscenizacyjnej napisanego przez siebie dramatu Zwiastowanie. Bruno Dumont w filmie z 2013 roku Camille Claudel, 1915 przedstawia decyzję Paula o zamknięciu Camille w zakładzie jako motywowaną chęcią ukarania siostry za aborcję, której w jego przekonaniu dokonała, będąc w związku z Augustem Rodinem.

Camille Claudel w pewnym momencie życia przeszła głębokie załamanie nerwowe prowadzące do depresji i obsesji. Współcześnie z pewnością można by jej pomóc w bardziej humanitarny sposób, ale ponad 100 lat temu we Francji (i nie tylko tam) ludzie znali tylko jedno rozwiązanie. Skoro zamykano kobiety w zakładzie psychiatrycznym z powodu nieregularnych miesiączek lub rozbujałych fantazji erotycznych (np. w La Sain Maison de Correction, oddziale Szpitala Salpêtrière w Paryżu dla występnych, młodych kobiet, właściwie jeszcze dzieci), to jakiej można się było spodziewać reakcji bliskich na widok zdziwaczałej, lepiącej się od brudu i wiecznie zamkniętej w czterech ścianach Camille? Paul Claudel w 1909 roku notuje w swoim dzienniku: „W Paryżu Camille oszalała. Długie strzępy pozdzieranych tapet, jedyny fotel połamany i podarty, straszliwy brud. Ona sama okropna, z usmotruchaną twarzą, mówiąca bez ustanku głosem monotonnym i metalicznym”. Ale zanim Camille dotarła do tego momentu, przeżyła swoje złote lata, których większość przypada na burzliwy związek z Augustem Rodinem, który na zawsze zmienił jej losy. Tworzyła z nim doskonały, twórczy tandem. Była jego muzą, asystentką, jednocześnie niezależną rzeźbiarką o własnej drodze artystycznej. Auguste był również ojcem utraconego przez nią dziecka. Ten punkt w jej biografii wyznacza początek końca, równię pochyłą, po której nieubłaganie Camille osuwała się w nicość.

 

Występują: Kamila Klamut, Ekaterina Egorova
Muzyka: Mariana Sadovska
Współpraca reżyserska: Mariana Sadovska, Carol Brinkmann Ellis, Vivien Wood, Alexandra Kazazou
Projekt świateł oraz współpraca scenograficzna: Bartosz Radziszewski
Realizacja świateł: Maciej Mądry
Kostiumy: Bajka Tworek
Rzeźby wykonały: Marianna Lisiecka, Magdalena Wegrzyn
Tłumaczenie tekstów na język angielski: Ewa Pasikowska
Redakcja tłumaczenia: Anne Dennis

W spektaklu wykorzystano fragmenty listów Camille Claudel w przekładzie na język polski Marie Magneron i Magdaleny Spytkowskiej oraz wiersze Zuzanny Ginczanki a także fragment utworu muzycznego pt. „Dzwony” zespołu Kobong.

Premiera: 27 lutego 2014, Instytut Grotowskiego

Czas trwania: 55 min.

Spektakl zrealizowany w ramach rezydencji artystycznej w Instytucie im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu

 

_____________________________

Kamila Klamut jest absolwentką Kulturoznawstwa na Uniwersytecie Wrocławskim. Od połowy lat 90. ściśle związana z Ośrodkiem Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych (od 2007 roku Instytut im. Jerzego Grotowskiego). Na zaproszenie Grzegorza Brala i Anny Zubrzycki w 1996 roku uczestniczyła w pracach nad powołaniem Teatru Pieśń Kozła oraz grała w pierwszym spektaklu zespołu, „Pieśń kozła – dytyramb”.
Od 1999 roku współpracuje z Jarosławem Fretem, z którym wyprawiała się do różnych zakątków świata w poszukiwaniu najstarszych zachowanych form muzyki. Jest współtwórczynią i współinicjatorką powstania Teatru ZAR. Grała we wszystkich częściach tryptyku Teatru Ewangelie dzieciństwa: „Uwerturze”, „Cesarskim cięciu” i „Anhellim”, prezentowanych m.in. w Londynie, Florencji, Rzymie, Paryżu, Los Angeles, Chicago, San Francisco, Rio de Janeiro, Sao Paulo, Kairze, Seulu, New Delhi, Pekinie (Olimpiada Teatralna) oraz Edynburgu, gdzie podczas festiwalu Fringe spektakl Cesarskie cięcie. Próby o samobójstwie w sierpniu 2012 roku zdobył prestiżowe wyróżnienia: Total Theatre w kategorii teatr fizyczny oraz Herald Angel. Zagrała również w spektaklu dedykowanym historii, kulturze i Ludobójstwu Ormian „Armine, Sister” (premiera listopad 2013).
W lutym 2014 roku miała miejsce premiera jej autorskiego spektaklu „Camille”, stworzonego wraz z Marianą Sadovską, którego inspiracją stało się życie i twórczość francuskiej rzeźbiarki Camille Claudel, prezentowanego w miastach w Polsce oraz w Edynburgu (Festiwal Fringe 2016), Belgradzie i Moskwie. We wrześniu 2014 roku podjęła współpracę ze Studiem Matejka i zagrała w „Harmonii Przeciwstawień. Polska” w reżyserii Mateja Matejki. W kwietniu 2015 na zaproszenie Milana Kozanka wzięła udział w „Couch Corner Performance” projekcie tanecznym, który odbył się podczas festiwalu Cyrkulacje. Ściśle współpracowała z programem BodyConstitution realizowanym przez Instytut Grotowskiego w domenie research in practice. Obecnie występuje w najnowszej wersji spektaklu „Anhelli. Skowyt”, a także w spektaklach „Złowione” i „Back to Beckett” Teatru ZAR.

 

Mariana Sadovska jest znakomitą pieśniarką i aktorką ukraińską, mieszkającą obecnie w Kolonii w Niemczech. W swojej pracy czerpie z bogatej ukraińskiej tradycji muzycznej. Materią jej twórczości są głównie ukraińskie pieśni ludowe, istotą jej działań scenicznych natomiast to, co dzieje się na styku tych pieśni i jej całkowicie nieludowej, współczesnej i wspartej niezwykłymi możliwościami głosowymi wyobraźni artystycznej. Obwołana przez krytyków muzycznych „ukraińską Björk”, spędziła w Polsce 10 lat, pracując jako aktorka Ośrodka Praktyk Teatralnych „Gardzienice”. Od kilku lat buduje solową karierę, koncertując na całym świecie. W 2013 roku otrzymała najbardziej prestiżową nagrodę niemieckiej branży muzycznej RUTH, przyznawaną w kategorii folk, etno i world music, a także zadebiutowała kompozycją requiem Czarnobyl. Żniwa, wykonaną wraz z muzykami z Kronos Quartet na scenie Teatru Narodowego w Kijowie oraz w Lincoln Center w Nowym Jorku.

 

Ekaterina Egorova jest aktorką i wokalistką. Urodziła się w 1996 roku w Moskwie (Rosja). W 2018 roku ukończyła Moskiewski Instytut Borisa Shchukina (artystka teatru muzycznego i dramatycznego oraz kina). Grała w spektaklu „Mam’zelle Nitouche” w reżyserii V. Ivanova w Teatrze im. Vakhtangova. W latach 2017–2018 współpracowała z reżyserem Paulem Goodwinem (Wielka Brytania) w projekcie „Twelfth Night, or What You Will” oraz pracowała z Elizabeth Parkinson oraz Scottem Wise’m (USA) w projekcie „Crazy for you!”.
Ma ponad dziesięcioletnie doświadczenie wokalne w chórze – włączając w to utwory prawosławne, katolickie czy pieśni tradycyjne wielu krajów. W 2018 roku w Moskwie występowała na międzynarodowym festiwalu „Your Chance” w spektaklu „… and others”. W roku 2019 wraz z Teatrem ZAR prezentowała spektakl „Anhelli. Skowyt” na Olimpiadzie Teatralnej w Todze (Japonia) i Sankt-Petersburgu (Rosja). W roku 2018 brała udział w międzynarodowym projekcie organizowanym przez Instytut Grotowskiego – Actor’s Hub: Japanese Traces. W latach 2018–2019 była jedną z uczestniczek projektu Instytutu Grotowskiego w Paryżu – Actor’s Atelier (Ateleier de l’acteur). Od roku 2019 jako aktorka bierze udział w projekcie IPAC we Francji. W tym samym roku dołączyła do obsady aktorskiej Teatru ZAR. Występuje w spektaklach Teatru ZAR „Anhelli. Skowyt”, „Złowione” i „Back to Beckett”.